حجت‌الاسلام اسلامی در میزگرد مدرسه نهم مشق اجتهاد عنوان کرد:

حقوق کم می آورد؛ ولی فقه به‌راحتی کم نمی‌  آورد

چالش‌های برون فقهی فقه:

کسی که از خارج فقه بدان نظر می‌اندازد، فقه را دارای چهار مشکل می‌پندارد. اولین مشکل ناکارآمدی فقه است. می‌گویند: فقه در همه عرصه‌ها جوابگو نیست. همان قانون غربی را استفاده می‌کنیم و در مقام اجرا رهایی می‌یابیم. لکن اگر بخواهیم با فقه جلو رویم، در خیلی از موارد به جوابی کارآمد نمی‌رسیم.

دوم نارسایی فقه است. فهم و ارتباط با فقه برقرار نمی‌شود. سوم ناهمگونی فقه است. این حکم فقهی با آن حکم فقهی ناسازگاری درونی دارد.

چهارم ناسازگاری فقه است که با توجه به سبک زندگی غربی که به ما تحمیل‌شده است، به وجود آمده است. می‌گویند: الگوی شکل‌گرفته و مسیر زندگی مردم، به هر دلیلی که شکل‌گرفته است، قابل‌تغییر نیست. به‌عنوان نمونه ادله فقهی می‌گوید اختلاط میان زن و مرد نباشد. درصورتی‌که با اجراشدن این حکم توانایی ادامه زندگی در دانشگاه‌ها، بیمارستان‌ها و … وجود ندارد. عدم اختلاط زن و مرد مربوط به عصر و زمان خودش بوده است و امروزه قابلیت اجرایی ندارد.

همه این چهار مشکل، فقه را وحیانی می‌داند؛ لکن در جامعه امروزی ناچاریم میان پایبندی به فقه و ادامه مسیر فعلی زندگی مردم، یک مورد را برگزینیم. اگر فقه را انتخاب کنیم، زندگی مردم به هم می‌ریزد؛ ناچار باید همین مسیر را ادامه دهیم و فقه باید با این مسیر همسو شود.

من این چالش‌ها را عمیق نمی‌دانم؛ زیرا برگشت این چالش‌ها به عدم شناسایی دقیق فقه و همچنین عدم بیان مناسب فقه از سوی ماست. اگر مردم سهولت احکام شرعی را بدانند، حکم اولی و ثانوی را دریابند و نقش حاکم را در احکام متوجه شوند، همه این چالش‌ها حل‌شده و می‌فهمند فقه علم روز و توانمند است. حتی بالاتر؛ برخی اوقات حقوق کم می‌آورد ولی فقه به این آسانی کم نمی‌آورد.

اما چالش‌های درون فقهی:

فردی بودن فقه را می‌توان به‌عنوان چالش فقه مطرح کرد؛ همان‌طور که آقای دُرّی مطرح کردند و برای آن مثال‌هایی بیان شد.

چالش گذر از فقه فردی به فقه حکومتی و دوگانگی ایجادشده

علاوه بر چالش عدم توجه به فقه غیر فردی، چالش گذر از فقه فردی به فقه حکومتی بسیار مهم است. به وجود آمدن دو فقه که در ظاهر متفاوت‌اند، از تبعات گذر از فقه فردی است. قبلاً می‌گفتید فلان حکم جاری است لکن امروزه می‌گویید فلان حکم دیگر جاری است! با گذر از فقه فردی، باید بتوانیم انسجام فقه را حفظ کنیم. اتهام دیگران به اینکه به رنگ جامعه درآمده‌ایم و فقه نویی را درست کرده‌ایم، می‌باید حل شود. باید جواب دهیم فقه درگذر موضوعات مختلف، احکام مخصوص به خود را دارد.

چالش مهم دیگر که مترتب بر فرمایشات آقای شهریاری است، موضوع شناسی هرکدام از مسائل جدید است. علاوه بر آن، در برخی مواقع، موضوع شناسی تخصصی و علمی با موضوع شناسی فقهی فرق می‌کند. این نکته چالش را دوچندان می‌کند.

چالش بعدی عام شدن مسائل فقهی است. فقه با حضور روحانیت به همه جامعه ارائه می‌شود. این مسئله، نظر دادن را در مورد فقه بیشتر می‌کند و این، نیاز به جواب و مشکل زدایی از فقه دارد.

احکام اولی و ثانوی؛ گرفتاری مجمع تشخیص مصلحت نظام

چالش بعدی مواجهه با فنّاوری روز و عقب‌نشینی در برخی مسائل است. مرعوب شدن در مقابل مظاهر زندگی متمدنانه چالشی است که نباید بدان گرفتار شد.

خلط احکام ثانوی و دائمی دانستن آن‌ها چالش دیگر فقه است. حکم اضطراری نباید همیشگی تلقی شود؛ مسئله‌ای که مجمع تشخیص مصلحت نظام بسیار بدان گرفتار است.